قانونگذار با طرح عنوان اجرت‌المثل در مباحث فقهی و قانونی، قصد تفهیم این موضوع را دارد که زن موظف به انجام کارهای منزل نیست و در صوت انجام هرگونه اقدامی در منزل، می‌تواند اجرت‌المثل مربوط به آن را دریافت کند و کارهای منزل اعم از نظافت و پخت وپز و پرورش فرزندان و سایر امور منزل، جزو وظایف شرعی و قانونی زوجه نیست و چنانچه انجام این امور به درخواست یا امر زوج باشد در صورت مطالبه اجرت‌المثل از سوی زوجه، باید اجرت او را پرداخت.
مطالبه اجرت المثل چگونه است؟
مطالبه اجرت المثل ایام زناشویی با تقدیم دادخواست از جانب زوجه به دادگاه خانواده به عمل می آید. همچنین زمانی که پرونده ها به خواسته طلاق توافقی یا رجعی در دادگاه مطرح باشد؛ دادگاه ضمن رأی خود باید تکلیف اجرت المثل ایام زناشویی را نیز تعیین نماید.
میزان اجرت المثل چقدر است؟
میزان اجرت‌المثل با توجه به عرف محل و نرخ‌های متعارف روز تعیین می‌شود و تشخیص آن با دادگاه است. طلاق توافقی با توافق زوجین صورت می پذیرد ولی در صورت مطالبه جداگانه یا طلاق رجعی، مبلغ اجرت المثل با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و با دستور ریاست دادگاه رسیدگی کننده به موضوع طلاق یا اجرت المثل تعیین می شود.
بنابراین میزان اجرت المثل همه زنان یکسان نیست بلکه قاضی در تعیین مبلغ آن نظر کارشناس رسمی دادگستری، شأن و منزلت اجتماعی و میزان تحصیلات زن و مدت سنوات زندگی مشترک را مدنظر قرار میدهد به طور کلی، سن و تعداد فرزندان، تحصیلات زوجه و مدت زندگی مشترک زوجین وسایر عوامل موثر را در نظر می گیرد در حال حاضر در رویه قضایی میزان اجرت المثل، سالی یک میلیون تومان توسط محاکم تعیین می گردد.
برای اینکه زن بتواند از شوهر مطالبه اجرت المثل کند این سه شرط باید در دادگاه اثبات شود. بار اثبات آن به عهده زوجه است و در صورت فقدان یکی از شروط یا عدم اثبات آن، زوجه از دریافت اجرت المثل محروم خواهد ماند.
اثبات انجام کارهای ادعایی
بدین معنا که زوجه (زن) باید ثابت کند در منزل کارهایی را انجام داده که وظیفه شرعی ویا قانونی وی نبوده است. کارهایی مانند شست و شو و رفت و روب و آشپزی و امثالهم که عرفا در حالت عادی به آن ها اجرت و مزد تعلق می گیرد و پرورش فرزندان و شیر دادن به کودکان نیز از این مصادیق هستند. اثبات انجام این افعال در گذشته و در طول زندگی مشترک به عهده زوجه می باشد؛ بنابراین در مدت زمانی که زن ناشزه بوده و تمکین از زوج نکرده عملا افعال مذکور انجام نشده و زوجه برای مدت ناشزگی مستحق اجرت المثل نخواهد بود.
اثبات عدم تبرعی بودن کارهای انجام شده
قصد تبرع به معنای این است که شخص کار یا خدماتی را انجام دهد و قصد دریافت دستمزد یا اجرت نداشته و به بیان ساده تر کار را مجانی انجام داده است. زن نیز در انجام کارهای منزل از همان ابتدا نباید چنین قصدی داشته باشد. بنابراین اگر کسی به قصد تبرع (مجانی بودن) کاری را در منزل همسرش انجام دهد بعدا نمی‌تواند این اجرت‌المثل را مطالبه کند.
طبق قانون مدنی هر گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد، آن کسی که کار را انجام داده است مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود قصد تبرّع داشته است. در واقع در اینجا اصل بر مجانی نبودن وعدم تبرعی بودن انجام آن توسط زوجه است به این معنا که اصل بر این است که زوجه بابت کارهایی که در منزل شوهر انجام داده است قصدش مجانی انجام دادن آن کارها نبوده است. در این صورت زن نیازی به اثبات مجانی نبودن خدماتش ندارد بلکه زوج است که باید به دادگاه اثبات کند که قصد زن انجام رایگان این امور بوده است و در صورت عدم اثبات توسط زوج وی ملزم به پرداخت اجرت المثل خواهد بود.
اثبات درخواست و امر شوهر
یکی دیگر از شرایط الزام زوج به پرداخت اجرت المثل این است که عمل یا خدمات زوجه به امر زوج باشد و گرنه هر نوع عمل خودسرانه یا بدون درخواست یا دستور مرد، نشانه احسان تلقی می شود و برای آن اجرتی در نظر گرفته نمی شود. لزومی ندارد که شوهر حتما امر یا دستور به انجام آن امر را داده باشد بلکه اثبات خواست و حتی اذن او به انجام کار نیز برای الزام زوج به پرداخت اجرت المثل کفایت می کند.
پرداخت اجرت المثل فقط در طلاق رجعی و مشروط به تمکین زوجه و عدم صدور حکم قطعی تمکین علیه زوجه است.
نکات مهم مطالبه اجرت المثل ایام زناشویی:
اولا زن می‌تواند دعوی اجرت‌المثل ایام زوجیت را به صورت مستقل طرح کند و نیازی به طرح دعوی طلاق یا سایر دعاوی نیست.
ثانیا تا زمانی که زوجه درخواست نکند اجرت المثل در دادگاه مورد بحث قرار نمی گیرد. این درخواست می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد و برخی از زنان نیز با تقدیم دادخواست، اقدام می‌نمایند. در صورت فقدان درخواست زوجه، خواسته فوق قابل رسیدگی نخواهد بود. پس برای اجرت المثل و طرح آن در دادگاه باید حتما زوجه درخواست دهد و اگر ندهد در دادگاه هم بررسی نمی شود.
ثالثا طلاق به درخواست مرد باشد. اگر طلاق به درخواست زوج و رجعی باشد و زوجه هم راضی به طلاق نباشد دادگاه مکلف به تعیین تکلیف اجرت المثل می باشد.
رابعا طلاق به علت تخلف زن از وظایف همسری یا سوءرفتار و اخلاق زوجه نباشد:
این امر موجب شده است که غالب مردان برای طرح پرونده طلاق، بدواً دادخواست الزام زن به تمکین به دادگاه خانواده تقدیم می‌کنند تا در هنگام طرح پرونده طلاق، بتوانند زوجه را از دریافت اجرت‌المثل محروم نمایند. این مسأله زمانی که زنان از معاضدت حقوقی کافی برخوردار نباشند، بسیار چشم‌گیر بوده و این گونه زنان، به لحاظ کمبود اطلاعات و دانش حقوقی از رفتن به منزل همسر خویش و ادامه زندگی مشترک با زوج استنکاف نموده و در نتیجه با صدور حکم تمکین، نمی‌توانند از مزایای حق‌الزحمه ایام زوجیت استفاده کنند.
نحله یک قاعده فقهی است که به موجب آن هرگاه مردی همسر خود را طلاق بدهد مکلف است مقداری وجه یا مال به همسر خود به عنوان نحله پرداخت نماید. نحله زوجه با توجه به سنوات و مدت زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده و وسع مالی زوج، از طرف دادگاه با توافق زوجین یا با جلب نظر کارشناس یا تعیین آن طرف ریاست دادگاه از باب بخشش (نحله) برای زوجه تعیین می‌نماید.
یک خانم برای دریافت نحله از همسرش بایستی چه شرایطی داشته باشد؟
-باید درخواست طلاق از سوی زوجه نبوده باشد تا نحله قابل مطالبه باشد. حتی در طلاق توافقی هم نحله منتفی است.
-در مدت زمان زندگی مشترک و پیش از اقدام به درخواست طلاق از سوی مرد امکان مطالبه نحله برای خانم وجود ندارد.
-برای تعیین کردن نحله بر خلاف اجرت المثل، مقدار مبلغ را قاضی دادگاه بر اساس سال های زندگی مشترک و کارهایی که خانم انجام داده تعیین می کند. و ممکن است موضوع را به کارشناس ارجاع بدهد. ناگفته نماند این مقدار مبلغ با توجه به تمکن و وسع مرد مشخص می شود.
نکته: تعلق نحله همانند تعلق اجرت المثل به شرایطی از قبیل درخواست شوهر برای طلاق بستگی دارد. هم چنین درخواست مرد برای طلاق نباید بخاطر تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار او باشد.
اگر بنا به هر علتی امکان تعلق اجرت المثل وجود نداشته باشد مثل این که زن قصد تبرع و فعالیت رایگان داشته باشد، نوبت به دریافت نحله می رسد و امکان دریافت همزمان نحله و اجرت المثل فراهم نمی باشد و اکثرا دادگاه ها در صورت عدم استحقاق زوجه به دریافت اجرت المثل اقدام به صدور نحله می کنند.
بدیهی است که پرداخت نحله منوط به درخواست زوجه است و نیازی هم به دادخواست ندارد و ضمن رسیدگی به دعوی طلاق زوجه مطالبه می گردد.
با توجه به موارد ذکر شده یک خانم دیگر نمی تواند هم اجرت المثل دریافت کند و هم تقاضای پرداخت نحله کند.
میزان نحله نیز مانند اجرت‌المثل توسط دادگاه معین می‌گردد ولی دادگاه خود، میزان نحله را با توجه به توانایی مالی زوج و همچنین زحماتی که زوجه در طول زندگی مشترک انجام داده است، تعیین می‌نماید.
