فسخ نکاح یکی از روش‌های بر هم زدن ازدواج است. هنگامی که بنا بر دلایلی ازدواج موجب زیان فاحش یکی از طرفین باشد، به منظور رهایی او از قید ازدواج می‌توان با شرایطی ازدواج را فسخ نمود. فسخ نکاح دشواری‌ها و محدودیت‌های طلاق را ندارد.
مصلحت و ضرورت استمرار و دوام و ثبات خانواده اقتضای این را دارد که زوجین به راحتی نتوانند ازدواج را برهم زنند؛ اما قانونگذار برای جلوگیری از ضرر و زیان همسری که در معرض عیوب پراهمیت قرار می‌گیرد، به طور صریح و مشخص موارد فسخ نکاح را معین کرده است.
فسخ نکاح با طلاق چه تفاوت هایی دارد؟
۱– طلاق منوط به تشریفات خاصی است، مثل اجرای صیغه مخصوص و حضور دو شاهد عادل (مرد). ولی فسخ نکاح تنها به اراده صاحب حق انجام می‌پذیرد و تنها کافیست به اطلاع طرف مقابل برسد. ۲ – طلاق در صورتی درست است که شرایط خاصی در زن موجود باشد ولی رعایت این ترتیب در فسخ نکاح شرط نیست به عنوان مثال فسخ نکاح در دوران عادت زنانگی و نفاس زن ممکن است. در حالی که قرائت خطبه طلاق زن در این دوران صحیح نیست. ۳– پیش از وقوع طلاق باید از دادگاه حکم یا اذن گرفته شود، ولی فسخ نکاح نیاز به این اقدام ندارد و رسیدگی دادگاه محدود به احراز وجود حق فسخ است و تکلیفی در باب اصلاح زوجین و ارجاع به داوری ندارد. ۴– طلاق مخصوص نکاح دائم است ولی موارد فسخ نکاح در دائم و منقطع یکسان است.
۵– طلاق فقط حق و اختیار مرد است مگر در صورت اخذ وکالت در طلاق، در حالی که فسخ نکاح ممکن است از جانب زن نیز واقع شود. ۶– در طلاق (اگر رجعی باشد) شوهر می‌تواند در زمان عده به همسر خود رجوع کند، اما در فسخ نکاح امکان رجوع وجود ندارد، و تشکیل دوباره خانواده جز با نکاح جدید ممکن نیست. ۷– در صورتی که مرد پیش از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهریه است ولی در فسخ نکاح زن حق مهریه ندارد، مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که زن مستحق نصف مهریه است. ۸– اگر بین زوجین سه بار طلاق اتفاق بیفتد آنها دیگر نمی‌توانند با یکدیگر ازدواج کنند مگر با آمدن محلل. اما فسخ هرچند بار که بین زن و مرد اتفاق افتد ایجاد حرمت نمی‌کند.
عیوب ویژه مرد (موارد فسخ نکاح از جانب زن)
عیوب مختص مرد در ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی برشمرده شده است و به موجب آن هرگاه مرد به دلیل عارضه‌ای ناتوان از انجام عمل زناشویی باشد قانون به زن حق می‌هد که ازدواج را فسخ نماید:
۱- عنن: ناتوانی مرد در نعوظ به شرط آنکه بعد از گذشت مدت یک سال از تاریخ رجوع زن به دادگاه، رفع نشود. عنن در صورتی که پس از عقد ایجاد شود نیز زن را صاحب حق فسخ نکاح می‌کند.
۲- خصاء: که عارضه مربوط به اخته شدن مرد است.
۳- مقطوع بودن آلت تناسلی.
عیوب ویژه زن (موارد فسخ نکاح از جانب مرد)
عیوب مختص زن در ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی برشمرده شده است و به موجب آن اگر این عیوب در هنگام عقد موجود باشد و مرد بدون آگاهی به آنها با زن ازدواج کرده باشد. قانون به مرد حق فسخ ازدواج را می‌هد.
۱-قرن: استخوانی است در فرج که مانع جماع می‌گردد. این بافت سخت استخوانی یا غضروفی در اطراف مهبل مانع از اعمال زناشویی می گردد.
۲-جذام: بیماری عفونی است با تظاهرات جلدی بد شکل مخصوصا در صورت و خوره نیز نامیده می شود.
۳-برص: نوعی بیماری پوستی که بر اثر آن لکهای معمولاً بزرگ سفید یا سیاه در بدن پدید میآید.
۴-افضاء: یکی شدن مجرای بول و حیض را اِفضاء می‌گویند. در این بیماری بر اساس پارگی ای که به وجود می آید. مجرای بول و غایط یا بول و حیض یکی می شود.
۵-زمین‌گیری.
۶-نابینایی از دو چشم.
توجه کنید:
حق فسخ نکاح به دلیل عیوب زن، برای جلوگیری از ضرر مرد است. پس اگر بوسیله عمل جراحی یا با وسایل درمانی این عیوب از بین برود، حق فسخ نکاح نیز مبنای خود را از دست می‌دهد و ساقط می‌شود.
عیوب مشترک
جنون تنها مصداق عیوب مشترک در زوجین است که موجب حق فسخ می‌شود. بر طبق ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی، جنون هر یک از زوجین به شرط استقرار، اعم از اینکه مستمر یا ادواری باشد، برای طرف مقابل موجب حق فسخ ازدواج است. قانون مدنی جنون را تعریف نکرده است، اما طبق نظر فقها جنون یعنی اختلال عقل. بنابراین فراموشی‌های سریع الزوال، بیهوشی‌های ناشی از هیجانات ناگهانی، حتی بیماری دو قطبی و نیز بیماری صرع (غش) جنون محسوب نمی‌شود. منظور از اختلال عقل آن است که شخص در انجام وظایف عادی و معمولی روزانه خود نامتعادل شده و اعمال بدون هدف از او سر بزند.
۱– هم فسخ نکاح و هم طلاق موجب انحلال عقد نکاح شده و از نظر عده نگه داشتن زن تفاوتی با هم ندارند. ۲– اختیار فسخ نکاح فوری است و اگر طرفی که حق فسخ نکاح را دارد بعد از اطلاع یافتن از وجود علت فسخ، نکاح را بلافاصله فسخ نکند اختیار او از بین می‌رود؛ به شرط آنکه علم به حق فسخ نکاح و فوریت آن داشته باشد. تشخیص مدتی که برای امکان فسخ نکاح لازم بوده به نظر عرف و عادت است. ۳– حق فسخ نکاح قابل اسقاط است. یعنی افراد می‌توانند از این حق خود صرف‌نظر نمایند. ۴– حق فسخ ازدواج به وارث منتقل نمی‌شود چرا که در اثر موت، نکاح منحل می‌شود و دیگر موردی برای فسخ نکاح یا به ارث رسیدن حق فسخ باقی نمی‌ماند. ۵– فسخ عقد نیاز به رضایت طرفین ندارد و کسی که حق فسخ نکاح را دارد می‌تواند یک طرفه آن را انجام دهد. ۶– فسخ کننده باید بالغ، عاقل و رشید باشد. ۷– در مورد جنون، فسخ نکاح در مواردی امکان پذیر است که به هنگام ازدواج یکی از دو همسر از جنون دیگری آگاه نباشد. چون اگر با علم به جنون با او عقد کرده باشد اقدام به ضرر خود کرده است و باید تحمل کند. مانند موردی که با علم به حق فسخ نکاح و فوریت آن، از حق خود صرف نظر کرده است. ۸– اگر پس از ازدواج مرد دچار جنون شود زن حق فسخ پیدا می کند. لیکن اگر زن پس از ازدواج دچار جنون شود مرد نمی‌تواند نکاح را فسخ کند.
اگر حکم فسخ نکاح از سوی دادگاه صادر و قطعی شود و بین زوجین نزدیکی واقع نشده باشد زن مستحق مهریه نخواهد بود مگر اینکه فسخ نکاح به دلیل عنن مرد(نوعی ناتوانی جنسی) باشد که در این صورت زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.اگر بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد در صورت فسخ نکاح، زن مستحق مهرالمثل است نه مهریه ای که در عقدنامه توافق شده و به تعبیر حقوقی مهرالمسمی است.
پس مهریه در فسخ نکاح وابسته به نزدیکی زوجین است.
فسخ نکاح به صورت تقریبی ممکن است چه مدت به طول بینجامد؟
به طور دقیق نمیتوان مدت خاصی برای آن تعیین کرد لذا بستگی به اثبات موارد فسخ نکاح در دادگاه دارد که پس از ارایه دادخواست وصدور حکم قطعی انجام خواهد شد.
تشریفات فسخ نکاح
فسخ نکاح در فقه امری یک‌طرفه است. در واقع دارنده حق فسخ برای این کار ملزم به رعایت تشریفات خاصی نیست، و فقط با گفتن لفظ یا انجام عملی که بر آن دلالت داشته باشد، نکاح را فسخ می‌نماید. اما در مقررات رسمی ثبت رسمی آن همانند ازدواج و طلاق الزامی است. به این منظور باید به دادگاه مراجعه نمود و پس از صدور حکم مربوط از سوی دادگاه، فسخ نکاح را در دفاتر ازدواج و طلاق ثبت نمود.
مرجع صالح به رسیدگی به امر فسخ و انحلال نکاح، دادگاه خانواده است.
دعوای فسخ نکاح لزوما باید در قالب دادخواست به مرجع قضایی ذیصلاح(دادگاه خانواده) تقدیم شود. البته سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی در دعوای فسخ نکاح جاری نمی شود.
جایی که قانون به پایان برسد، ظلم شروع به کار خواهد کرد(جان لاک)
خط ویژه: ۰۹۱۲۷۶۳۸۸۵۲ شماره های تماس: ۰۲۱۷۷۰۶۲۵۲۳ – ۰۲۱۷۷۳۸۳۵۱۲
موسسه حقوقی میلاد عدالت با حضور وکلای زبده در دپارتمان های تخصصی خانواده، کیفری و حقوقی(ملکی، سرقفلی، ثبتی، قراردادها و….) آماده پیگیری پرونده ها و احقاق حقوق شما عزیزان می باشد.
